قدیمی ترین قرآن های باقی مانده از قرون اولیه اسلام همگی به خط کوفی است، نقش و تزئین آنها تقریبا یکنواخت بوده فقط در صفحه اول و گاهی دو صفحه آخر با نقوش هندسی آرایش می شدند
تحقیق در مورد تذهیب
پیشینه آذین و تذهیب در هنر کتاب آرایی ایران، به دوره ساسانی می رسد. بعد از نفوذ اسلام در ایران، هنر تذهیب در اختیار حکومتهای اسلامی و عرب قرار گرفت و «هنر اسلامی» نام یافت. اگر چه زمانی این هنر از بالندگی فرو ماند، اما مجددا پویایی خود را به دست آورد. چنانکه در دوره سلجوقی مذهبان، آرایش قرآنها، ابراز و ادوات، ظرفها، بافته ها و بناها را پیشه خود ساختند و چندی بعد، در دوره تیموری این هنر به اوج خود رسید و زیباترین آثار تذهیب شده به وجود آمد.
هنرمندان نقاش، صحافان و صنعتگران ، به خواست سلاطین از سراسر ایران فراخوانده شدند و در کتابخانه های پایتخت به کار گمارده شدند. بدین ترتیب ، آثار ارزشمند و با شکوهی پدید آمد. در دوره صفوی ، نقاشی، تذهیب و خط در خدمت هنر کتاب آرایی قرار گرفت و آثاری به وجود آمد که زینت بخش موزه های ایران و جهان است. اما رنج هنرمندان بی ارج ماند و ارزش آنان در زمان زندگیشان شناخته نشد و هنر نقاشی به ویژه تذهیب ، پس از دوره صفوی از رونق افتاد. اگر چه هجوم فرهنگ غرب به ایران، حرکت پیشرو این هنر را کند ساخت ، ولی با زحمت هنرمندان متعهد و دوستداران هنر این مرز و بوم، شعله هنر تذهیب همچنان فروزان است.
شاید بتوان تاریخ آرایش و تذهیب قرآن را هم زمان با نوشتن آن دانست به این معنی که نخست به منظور تعیین سر سوره ها، آیه ها، جزوه ها و سجده ها آن را به نوعی تزئین می کردند. رفته رفته علاقه مفرط مسلمانان به قرآن و همچنین عشق به تجمل، هنرمندان را بر آن داشت تا در تذهیب آن دقت بیشتری به کار برند و در نتیجه این آثار از سادگی بیرون آمد و جنبه تزئینی به خود گرفت به خصوص قرآن هایی که در برای امرا و بزرگان نوشته می شد. این امر خود یکی از علل توجه هنرمندان به تزیین بیشتر و موجب تکامل فن تذهیب شد.
فهرست مطالب
مقدمه ...................................................................................................................... 1
فصل اول
تاریخچه .................................................................................................................. 6
تعریف تذهیب ........................................................................................................ 13
ریشه یابی لغت تذهیب .......................................................................................... 14
واژگان تذهیب: ...................................................................................................... 17
ابرک ..................................................................................................................... 17
اسلیمی (اسلامی) ................................................................................................... 17
بند اسلیمی.............................................................................................................. 17
تاج ......................................................................................................................... 18
جدول..................................................................................................................... 18
ختایی ................................................................................................................... 18
داغ.......................................................................................................................... 18
دهن اژدر............................................................................................................... 18
سنجاق نشان ........................................................................................................ 18
شرفه...................................................................................................................... 19
شمسه.................................................................................................................... 19
شمسه کوچک ....................................................................................................... 19
فرنگی .................................................................................................................... 20
فصاصی ............................................................................................................... 20
کتیبه سرلوحه ....................................................................................................... 20
کمند زرین ............................................................................................................ 21
کره ....................................................................................................................... 21
لچک ترنج .............................................................................................................. 21
لچکی واگیره ......................................................................................................... 21
ترنج ...................................................................................................................... 22
سرترنج ................................................................................................................. 22
سرلوحه................................................................................................................. 23
کتیبه .................................................................................................................... 23
ترصیع .................................................................................................................. 24
حاشیه ................................................................................................................... 24
قوس حلزونی ........................................................................................................ 25
فصل دوم
مکتب های تذهیب .................................................................................................. 25
ابزار و مواد کار: .................................................................................................. 29
قلم مو.................................................................................................................... 29
طلا و نقره ............................................................................................................. 30
مهره ..................................................................................................................... 31
کاغذ ...................................................................................................................... 32
صفات مهم کاغذ ................................................................................................... 32
رنگ ...................................................................................................................... 33
پرگار، ترلینگ، خط کش ........................................................................................ 34
شیوه کار تذهیب ................................................................................................... 35
اصول قابل اهمیت در کلیات نقش ......................................................................... 40
فصل سوم
ختایی و اسلیمی (دیرینگی و ریشه مشترک) ......................................................... 42
تعریف ختایی و گونه های آن ............................................................................... 43
اسلیمی .................................................................................................................. 46
تعریف اسلیمی و گونه های آن ............................................................................. 47
صورت اسلیمی ..................................................................................................... 52
تزئین اسلیمی ........................................................................................................ 53
چنگ و گره ........................................................................................................... 54
نشان و انواع آن: .................................................................................................. 55
لچک نشان یا کتیبه نشان ...................................................................................... 55
بته جقه نشان ........................................................................................................ 56
دل نشان ............................................................................................................... 56
ابرک نشان (اسلیمی ماری) ................................................................................... 56
نشان و اصل قاعده (نقش در نقش) ..................................................................... 57
تکوین نقوش (ترکیب اسلیمی و ختایی) ................................................................. 58
جایگاه نشان ها در شمسه ................................................................................... 58
گره سازی ............................................................................................................ 59
شرفه .................................................................................................................... 59
فصل چهارم
تحول هنر در تذهیب.............................................................................................. 60
طراحان و مذهبان قدیم ........................................................................................ 63
طراحان و مذهبان معاصر .................................................................................... 66
فصل پنجم
طرح نشان ............................................................................................................. 72
طرح ترنج .............................................................................................................. 73
طرح کتیبه ............................................................................................................. 74
طرح لچک .............................................................................................................. 75
طرح تاج و سرلوح ................................................................................................. 76
طرح واگیره اسلیمی و ختایی ................................................................................ 78
طرح حاشیه ........................................................................................................... 79
منابع و مآخذ.......................................................................................................... 80
